Ochrona społeczeństwa
Humanitarne i praworządne traktowanie osób pozbawionych wolności
Resocjalizacja skazanych

Praca od pierwszego dnia

Praca z osobą pozbawioną wolności rozpoczyna się już w pierwszym dniu przekroczenia przez nią murów więzienia. Prawidłowo dokonane rozpoznanie diagnostyczne jest niezbywalnym warunkiem właściwego doboru skutecznych oddziaływań resocjalizacyjnych. Wstępnej diagnozy skazanego dokonuje psycholog penitencjarny już w pierwszych dniach jego pobytu w warunkach izolacji. Najczęściej dotyczy ona aktualnego stanu psychicznego ale także takich informacji jak leczenie psychiatryczne, uzależnienia czy skłonność do autoagresji. Wstępne rozeznanie pozwala na podjęcie decyzji dotyczącej odpowiedniego zakwaterowania oraz określenie podstawowych potrzeb w zakresie resocjalizacji. W sytuacji gdy psycholog penitencjarny lub wychowawca stwierdzą, iż ze względu na prezentowane zaburzenia, cechy osobowości lub występujące problemy skazany wymaga pogłębionej diagnozy psychologicznej kierowany jest on na badania do Ośrodka Diagnostycznego. 

Ośrodki Diagnostyczne

Ośrodki Diagnostyczne zorganizowane są w wydzielonych częściach aresztów śledczych lub zakładów karnych, łącznie jest ich 15 w całym kraju. Jest to miejsce, w którym psychologowie dokonują diagnozy psychologicznej oraz sporządzają orzeczenie psychologiczno – penitencjarne. Na badania psychologiczne kieruje dyrektor jednostki penitencjarnej na pisemny wniosek psychologa, wychowawcy lub psychiatry. Skazany musi wyrazić zgodę na poddanie się badaniom, w przeciwnym razie dyrektor jednostki występuje z wnioskiem do Sędziego Penitencjarnego o zarządzenie przeprowadzenia badań bez zgody skazanego. Wtedy informacje na temat badanego, psycholog uzyskuje głównie z analizy akt i zgromadzonej dokumentacji. W 2016 roku takie badania stanowiły zaledwie 6% wszystkich przypadków.

Na badania psychologiczne obligatoryjnie kierowane są pewne grupy skazanych. Są to:

- skazani młodociani (osoby poniżej 21 roku życia), którym pozostało co najmniej 6 m-cy do nabycia prawa do ubiegania się o warunkowe zwolnienie,

- skazani sprawiający trudności wychowawcze, przede wszystkim tacy, których zachowanie wskazuje na poważny stopień demoralizacji, zaburzenia psychiczne albo szczególny brak umiejętności przystosowania się do warunków i wymagań zakładu,

- skazani co do których, ze względu na prezentowane zaburzenia zachowania i cechy osobowości, zachodzi podejrzenie konieczności stosowania specjalistycznych oddziaływań w oddziale terapeutycznym,

- skazani na karę dożywotniego pozbawienia wolności oraz karę 25 lat pozbawienia wolności po orzeczeniu prawomocnego wyroku,

- skazani za przestępstwa seksualne popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Indywidualne podejście

Dlaczego akurat tacy skazani obowiązkowo kierowani są na badania? W każdym przypadku diagnoza wygląda trochę inaczej. Młodociani przestępcy stanowią tą część populacji więziennej, która wymaga szczególnej uwagi oraz najtrudniej przystosowują się do warunków izolacji zwłaszcza w zakresie podporządkowywania się oraz realizacji obowiązków. Wśród tej grupy najczęściej spotyka się osoby niewykształcone, bez kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Cechuje ich znaczny poziom niedojrzałości emocjonalnej i społecznej, nieukształtowany system wzorców zachowań jak również duża podatność na wpływy otoczenia. W tym przypadku diagnoza psychologiczna koncentruje się w szczególności na ustaleniu indywidualnych zaleceń w zakresie wykształcenia, zapobiegania pogłębiania procesu demoralizacji oraz ustalenie szerokiego wachlarza zajęć terapeutycznych i readaptacyjnych. Orzeczenie psychologiczno – penitencjarne sporządzane skazanym na karę 25 lat pozbawienia wolności lub dożywocie koncentruje się wokół zaleceń przeciwdziałającym negatywnym skutkom związanym z długoterminowym pobytem w warunkach izolacji takimi jak: zanik więzi z osobami z zewnątrz, bierność, obniżenie sprawności intelektualnej, utrata i zawężenie zainteresowań. Z kolei w diagnozie osób upośledzonych szczególną uwagę zwraca się na poziom ich przystosowania, funkcjonowania społecznego, samodzielność oraz głębokość deficytów.

Skuteczna diagnoza

Badania psychologiczne trwają około 2 tygodnie. W oparciu o informacje uzyskane z obserwacji, wywiadu oraz przeprowadzonych technik diagnostycznych (testy, kwestionariusze, inwentarze) psycholog sporządza orzeczenie psychologiczno – penitencjarne. Znajdują się w nim zarówno informacje dotyczące dotychczasowej linii życiowej skazanego, przyczyn i okoliczności wejścia w konflikt z prawem jak również określenie przewidywanej podatności na stosowane oddziaływania. Inne formy zajęć zostaną zaproponowane skazanemu, który popełnił przestępstwo w związku z występującym u niego uzależnieniem od alkoholu, inne wobec osadzonego bez kwalifikacji zawodowych a jeszcze inne wobec osoby o wysoki poziomie agresji oraz deficytach w zakresie kontroli. Ważną część orzeczenia stanowi charakterystyka psychologiczna z uwzględnieniem opisu cech osobowości, poziomu intelektualnego, trudności i problemów osoby pozbawionej wolności jak również jej zasobów. Z jednej strony oddziaływania readaptacyjne powinny być ukierunkowane na korekcję deficytów i braków, z drugiej powinny koncentrować się także na wzmacnianiu zasobów i umiejętności skazanego. Na podstawie uzyskanych informacji psycholog sporządza konkretne zalecenia dotyczące kierowania do zatrudnienia czy nauczania. Umożliwia to zaprogramowanie, indywidualnie dostosowanych do potrzeb i problemów danego skazanego oddziaływań, które będą realizowane podczas odbywania przez niego kary pozbawienia wolności. W oparciu o przeprowadzoną diagnozę psychologiczną, uwzględniając indywidualne cechy, potrzeby, oczekiwania danego skazanego można tak dostosować oddziaływania aby korygowały deficyty, dostarczały nowych, konstruktywnych umiejętności, były ciekawe dla danego uczestnika i tym samym bardziej skuteczne. Pobyt w zakładzie karnym nie może sprowadzać się jedynie do funkcji izolacyjnej. Jednym z podstawowych zadań Służby Więziennej jest przywracanie jednostek do społeczeństwa, stąd realizowane programy readaptacyjne, kierowanie do nauczania czy zatrudnienia. Dobra diagnoza psychologiczna daje możliwość opracowania zindywidualizowanych form oddziaływań zwiększając tym samym skuteczność prowadzonej resocjalizacji.

Tekst: por. Anna Czajczyk
Zdjęcia: kpt. Szymon Kalisz