Ochrona społeczeństwa
Humanitarne i praworządne traktowanie osób pozbawionych wolności
Resocjalizacja skazanych

Początki psychologów w więzieniach

W 1955 roku w polskich więzieniach zostali zatrudnieni pierwsi psycholodzy. Wówczas w Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych utworzono komórkę badawczą, której zadaniem było wypracowanie metod postępowania z więźniami trudnymi. Od 1958 r. funkcjonowały oddziały obserwacyjno rozdzielcze, w których psychologowie wykonywali badania diagnostyczne więźniów trudnych, zdemoralizowanych, recydywistów oraz tych, którzy popełniali przestępstwa z dużym nasileniem złej woli. Pod koniec lat 70. uszczegółowiono przepisy regulujące rolę psychologów w jednostkach penitencjarnych i część z nich jest aktualna jeszcze dziś.

Od momentu  powstawania psychologii penitencjarnej psycholodzy wnieśli duży wkład w osiągnięcia  i odkrycia tej dziedziny. Nie tylko zajmowali się czynnościami praktycznymi, ale także realizowali badania naukowe na różnymi aspektami funkcjonowania więźniów.

Psychologia penitencjarna

Psychologia penitencjarna to dziedzina nauki wyjaśniająca wpływ jaki wywiera izolacja więzienna na psychikę osadzonego i jak pokierować tym wpływem aby był on pozytywny i przyczyniał się do zmian w zachowaniu izolowanego. Udziela ona odpowiedzi na pytanie - co myśli i czuje człowiek przebywający w izolacji więziennej oraz dlaczego zachowuje się w określony sposób. Analizuje także uwarunkowania przestępcze i planuje środki oddziaływań mające na celu ich zmianę. Bada skuteczność tych środków  oraz ich wpływ na osoby poddawane resocjalizacji.  W obszarze jej zainteresowania jest także rozwój i przemiana postaw osób izolowanych wobec siebie i innych.

Psychologia penitencjarna opiera się  przede wszystkim na podstawach wiedzy z zakresu psychologii ogólnej, rozwojowej, społecznej i klinicznej oraz korzysta z dorobku naukowego kryminologii, socjologii i pedagogiki.

Czym zajmuje się psycholog w więzieniu?

Praca psychologa w dziale penitencjarnym to bieżące konsultacje osadzonych, kontrola ich stanów psychicznych, wpieranie w sytuacjach tego wymagających. To również szeroko pojęta psychoedukacja, realizacja oddziaływań z zakresu profilaktyki uzależnień oraz korekcja deficytów. Psycholodzy penitencjarni poza indywidualną pracą z osadzonymi prowadzą zajęcia grupowe, programy readaptacji społecznej podczas, których motywują do zmiany, rozwijają umiejętności społeczne oraz poznawcze skazanych. Sprawują także  opiekę nad specyficznymi grupami osób np. będącymi w trakcie substytucyjnej terapii metadonowej, co obliguje psychologa do posiadania specjalistycznej wiedzy z zakresu uzależnień, czy kobietami ciężarnymi, gdzie niezbędna jest wiedza z zakresu psychologii prenatalnej.

W oddziałach terapeutycznych dla osób uzależnionych  psycholog jest także terapeutą uzależnień. Prowadzi terapię indywidualną oraz grupową. Uczy swoich pacjentów nowych, korzystnych dla zdrowia zachowań oraz postaw. Realizuje psychoedukację oraz treningi umiejętności społecznych.

Psycholodzy w Oddziałach dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo ściśle współpracują z lekarzem psychiatrą i posiadają wiedzę kliniczną dotyczącą zdrowia psychicznego, jego normy i patologii. To praca wymaga dużych pokładów cierpliwości i mocno indywidualnych oddziaływań względem każdego podopiecznego gdyż podłoże problemów skazanych w tym miejscu zazwyczaj ma głębokie korzenie, nierzadko sięgające dzieciństwa osadzonych.

Praca psychologa w Domu dla Matki i Dziecka angażuje całe spectrum wiedzy o człowieku. Wymaga umiejętności diagnostycznych dzieci i dorosłych. To organizacja zajęć grupowych nie tylko dla skazanych, ale także ich dzieci. Poza redukcją deficytów matek psycholog rozwija także ich kompetencje rodzicielskie.

Psycholodzy w Służbie Więziennej to osoby, które posiadają szeroką wiedzę o człowieku. Praca w jednostce penitencjarnej to możliwość spotkania szeregu różnorodnych przypadków. To miejsce, które psychologa bardzo szybko uczy praktyki i nie daje przestrzeni na teoretyczne podejście do problemów.

Tekst: kpt. Elżbieta Kamińska

Zdjęcie: kpt. Karolina Goss