Ochrona społeczeństwa
Humanitarne i praworządne traktowanie osób pozbawionych wolności
Resocjalizacja skazanych

Polskie więziennictwo posiada bogatą przeszłość i swoje tradycje zakorzenione w dwudziestoleciu międzywojennym. W szeregu naszej formacji służyli ludzie oddani ideom patriotyzmu, którzy podczas okupacji przelewali krew za Ojczyznę lub odbywając długoletnie wyroki dali świadectwo niezłomności, odwagi i bohaterstwa. Dziś jest ich święto!

W Zakładzie Karnym we Wronkach pamiętamy o naszych bohaterach i z tej okazji w wyjątkowy sposób oddaliśmy cześć i uczciliśmy pamięć Podkomisarz Wandy Gawryłow–Jankowskiej, strażniczki więziennej, funkcjonariuszki z Pawiaka, której mogiła znajduje się na wronieckim cmentarzu komunalnym.

Pani Podkomisarz Wanda Gawryłow urodziła się 31 maja 1907 roku w Sosnowcu, z wykształcenia była polonistką, absolwentką Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1931 roku była pracownikiem na stanowisku wychowawczyni w oddziale dla nieletnich dziewcząt w więzieniu Pawiak. Od 1934 roku była funkcjonariuszką Straży Więziennej i w stopniu podkomisarza pełniła na Pawiaku służbę w dziale gospodarczym. Od września 1935 roku do kwietnia 1936 była słuchaczką kursu wyższego Straży Więziennej. Naukę ukończyła z wynikiem celującym, po czym objęła stanowisko kierownika działu gospodarczego. Od 1938 roku służyła na stanowisku komendantki oddziału żeńskiego więzienia w Warszawie. We wrześniu 1939 roku na apel prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego zgłosiła się do służby w Straży Obywatelskiej i objęła stanowisko zastępcy komendanta więzienia Pawiak. Od grudnia 1939 roku działała w konspiracji z zadaniem zorganizowania w „Serbii”, czyli oddziale kobiecym Pawiaka komórki wywiadowczej opartej na zaufanych strażniczkach. Grupa ta działała do maja 1940 roku.

Jej heroiczna służba to przede wszystkim przejawy wielkiej odwagi i chęci niesienia pomocy osadzonym. Pozyskiwała nielegalnie leki i środki opatrunkowe dla najbardziej potrzebujących więźniów, dostarczała im żywność i odzież. Zabiegała o zatrudnianie więźniarek, co umożliwiało wzajemne kontaktowanie się, przekazywanie informacji, uprawniało do lepszego wyżywienia oraz zapobiegało wywózce. Była pierwszą, która w puderniczce i medalionie przenosiła na oddział konsekrowane komunikanty umożliwiając więźniom przyjęcie komunii świętej.

Została aresztowana 17 marca 1943 roku i przeszła przez intensywne śledztwo prowadzone przez gestapo w Alei Szucha. W styczniu 1944 roku w celi szpitala urodziła syna, a lipcu znalazła się wraz z dzieckiem w nielicznej grupie uwolnionych. Po wonie za służbę w więziennictwie była szykanowana i poddawana licznym przesłuchaniom przez Urząd Bezpieczeństwa Państwa. W 1946 roku generał Tadeusz Bór-Komorowski mianował podkomisarz Gawryłow na stopień podporucznika Armii Krajowej i odznaczył ją Krzyżem Walecznych. Od 1953 przeżywała dramat związany ze skazaniem na 10 lat pozbawienia wolności męża Stanisława Jankowskiego, przedwojennego naczelnika więzienia Pawiak, który karę pozbawienia wolności odbywał również w Zakładzie Karnym we Wronkach. W latach 60. była obecna w środowisku kombatanckim, stanowiąc niekwestionowany autorytet dla byłych funkcjonariuszy więziennych. 1 lipca 1991 roku minister sprawiedliwości uhonorował ją złotą odznaką „W Służbie Penitencjarnej”. Wanda Gawryłow-Jankowska zmarła 14 kwietnia 1994 roku. Dzięki staraniom podjętym przez Polskie Towarzystwo Historyczne, a dokładniej Sekcję Historii Więziennictwa w Katowicach z Panem Romanem Wójcickim na czele, mogiłę Pani Wandy Gawryłow-Jankowskiej uznano za grób weterana o wolność i niepodległość Polski, i wpisano pod numerem 8617 do ewidencji utworzonej przez Biuro Upamiętniana Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej. Potwierdzeniem powyższego jest umieszczona na mogile przez delegację jednostki w obecności wnuka Pani Podkomisarz tabliczka symbolizująca niezłomność, odwagę i patriotyczną postawę naszej bohaterki.

Cześć Jej pamięci!

Tekst: mjr Agata Nowak

Zdjęcia: mł. chor. Jolanta Żółkiewska, Forum Służby Więziennej nr 3/2021